Skip to content →

Kto ma owce, ten ma co chce

 

To przysłowie, jak zapewne znaczna większość przysłów, wywodzi się z mądrości ludowej, przekazywanej ustnie z pokolenia na pokolenie. Ta z kolei nie ma swojego źródła w próżni, lecz odbija niejako zwyczaje, wierzenia i obrzędy ludzi na przestrzeni czasów.
Owce są uznawane za symbol dobrobytu, zwłaszcza w kręgach kultury góralskiej, w której to gospodarze oddawali je pod opiekę bacy na czas wypasu trwający od wiosny do jesieni. Zwierzęta te dawały mleko na sery, wełnę na sprzedaż, a także mięso, zabezpieczając tym samym finansowo gospodarzy – właścicieli owiec i bacę, osobę zajmującą się wypasaniem.
Baca, starszy (pasterz) nad juhasami, pierwotnie ‘bacza’, ale wyraz ten uległ regionalnemu mazurzeniu i przeistoczył się w ‘baca’. Słowo to pochodzi z języka węgierskiego bacs(a), bacsó – oznacza ‘pasterz’. (A. Brückner, Słownik etymologiczny)
Bacowie byli uznawani wśród społeczeństwa, jak przekazuje Wojciech Bachleda-Dorcarz byli to „przewodnicy, wodzowie, kierownicy, „postaci wszechstronne” i poważane. Baca zawsze był osobą szanowaną, ponieważ opiekował się powierzonymi mu owcami, które niejednokrotnie stanowiły dorobek życia gospodarzy wiejskich. Do niedawna bowiem korzyści płynące z posiadania stada, a więc mleko, ser, mięso, wełna i skóry, były dla górali wielkim bogactwem. Zatem w jego rękach spoczywała duża odpowiedzialność. Działalność bacy wiązała się z ogromną wiedzą, która często miała charakter magiczny. Pełno w niej było tajemniczych obrzędów, modlitw i zaklęć ochronnych, niezrozumiałych dla zwykłej ludności, która uznawała bacę za człowieka pozostającego w zmowie z dobrymi lub złymi duchami”. (W. Bachleda-Dorcarz, „Podhalański baca – pasterz, czarownik i protoplasta góralskiego zdobnictwa”, Studia Artystyczne nr 3, 139-144, 2015.)
Nie mniejszą rolę grało samo stado, pośród niego jest owca posłuszna bacy, która reaguje na jego wołanie, a za nią podąża całe stado. Równie ważny jest pies pilnujący całego stada. Owczarek podhalański to pies, duży, silny, który broniący owiec przed niebezpieczeństwem, natomiast do wypasu przydaje się mniejszy, acz energiczny, który nie pozwala owcom zbytnio się rozpierzchnąć po hali. ?
Zachęcamy do obejrzenia filmiku „Kto ma owce ten ma co chce”, w którym będziecie mogli zobaczyć obrzęd poświęcenia stada, a także uroczyste zejście bacy z juhasami z hali.

Przychodzimy do Was z nową dawką intrygujących słówek!

Tym razem chcielibyśmy Wam przedstawić słownictwo używane przez fanów skoków narciarskich:
Mamuty – największe skocznie służące do lotów
Telemark – lądowanie z lekkim przyklęknięciem
Wysunąć podwozie – podchodzić do lądowania
Klepnąć bulę / wylądować w ogródku – oddać bardzo krótki skok
Teletubiś – strój ocieplający zakładany na kombinezon

Obwarzanek czy obarzanek?

Jest to (jak zapewne wiecie) rodzaj drożdżowego pieczywa o okrągłym kształcie, który swoją nazwę zawdzięcza procesowi przygotowania. Surowe ciasto wrzuca się na gotującą wodę – ten proces nazywany jest OBWARZANIEM (od czasownika obwarzać, czyli „obgotować”), następnie piecze.
Ciekawostką jest to, że obwarzanek posiada dwie formy zapisu: OBARZANEK (bez „w”) i OBWARZANEK (z „w”) są równie poprawne. Chociaż wydawać by się mogło, że pochodząca od obwarzania nazwa zawierająca „w” jest właściwsza, historycznie wcześniejsza jest postać krótsza notowana już na przełomie XIV i XV wieku.

Ciekawostka od Sekcji Dialektologii i Socjolingwistyki KNJS UJ

W ramach Miesiąca Języka Ojczystego chcielibyśmy zachęcić Was do śledzenia postów naszej Sekcji. My również z wielką chęcią angażujemy się w to wydarzenie, publikując materiały związane z gwarami. Dziś na tapet bierzemy słowo niezwykłe, bo gajdy.
Gajdy są instrumentem ludowym charakterystycznym dla Śląska Cieszyńskiego. Jednym z najwybitniejszych gajdoszów tego regionu jest Zbigniew Wałach – założyciel kapeli Wałasi. Muzyk nie tylko gra na gajdach, ale i je buduje.
Gajdy to instrument dęty, który w odróżnieniu od dud pompuje się dymlokiem, a nie dmucha ustami, a więc gajdosz w odróżnieniu od dudziarza może jednocześnie śpiewać. Gajdy składają się z dwóch piszczałek i mieszka skóry owczej lub baraniej.
Słowo gajdy bezpośrednio nawiązuje do tradycji pasterskiej – wołoskiej, o czym świadczy jego obecność w następujących językach:
  • Bułgarski – Гайда;
  • Grecki – Nkáďnta Γκάϊντα;
  • Albański – gajde / -ja;
  • Macedoński – гајда,
  • Rumuński – gaida.

Poniżej prezentujemy kilka wyrazów charakterystycznych dla tzw. gejmerów:

ITEMY, ITEMKI – przedmioty zdobywane w trakcie gry. Itemem może być zbroja, miecz, amulet etc.
UMIEJKA (inaczej skill) – charakterystyczna umiejętność danej postaci z gry.
EXPIĆ – zdobywać punkty doświadczenia (zwykle poprzez zabijanie wrogów).